TÜRKMENİSTAN’IN AHAL BÖLGESİNİN EKONOMİK COĞRAFYA ÖZELLİKLERİ
19. yüzyıl sonuna kadar,Ahal Bölgesi’ni de içine alan Türkmenistan’ın güney bölümünde toprağa, suya, tarlaya, oduna hususi anlamda sahip olunmamış, bütün bunlar belli tayfalara, tirelere(kabile), kavimlere, köy halkına ait olmuştur.Toprak,su ve birçok ekonomik değer ortak kullanılmıştır.O zamanlar,sadece hayvanlar(koyun,keçi,inek,at,deve v.b.) ailelerin özel mülkiyetindeydi. Hayvancılık halk ekonomisinin esasını teşkil ediyordu ve yetiştirilen hayvanlar çevredeki büyük pazarlarda satılıyordu. Hayvancılıktan elde edilen halı, palas, kilim, giysi, keçe, yün, deri ve sarıyağ gibi ürünler çarşılara çıkarılıp para ve hayvanla takas ediliyordu.Bu şartlarda bir Türkmen’in veya Türkmen ailesinin zenginliği,sahip olduğu hayvanların çokluğuyla ölçülüyordu. (Annanefesov,M. “Şahıs,Aile,Mülk:Ondokuzuncu Yüzyılda Sosyal ve Ekonomik Hayat”,Türkmenistan’da Toplum ve Kültür,T.C.Kültür Bakanlığı Yayını,Ankara,1997,s.23 )
Topluma ait toprakların dışında Ahal Bölgesi’nde bazı ailelere ait çiftlikler de vardı.Çiftlikler topluma ait topraklardan paylaştırılarak elde edilen yerlerdi.Bu yüzden çiftliklerin statüsü birbirinden farklı olabiliyordu.Bazı yerlerde bu özel topraklar,sahibi ölünceye kadar verilirken,bazı yerlerde ise tamamen verilir ve nesilden nesile miras olarak geçerdi.Fakat Ahal Bölgesi’nde su kıtlığı dolayısıyla özel topraklar çok azdı.19.yüzyıl Türkmenistan’ında büyük alanlar kaplayan özel topraklar daha çok Amu Derya,Murgap ve Ahal’da Tecen nehri havzalarında yer alıyordu.Çarlık Rusya’sı devrinde(19.yüzyıl sonu-20.yüzyıl başı) ise alışverişin ve ticaretin gelişmesiyle tarımda sanayi hammaddesi üretimi çoğaldı.Özellikle pamuk üretimi hızlı bir gelişim gösterdi.O dönemde Ruslar,kendi sanayilerine hammadde temini için çiftçilere pamuk tohumu ve tarım aletlerini ucuza satmaya başladılar.Pamuk eken ailelere teşvik kredileri verdiler.Pamuk hemen alıcı buluyor ve pamuk ekim alanları hızla genişliyordu.Bu durum giderek tarımı “tek kültürlü” hale getirdi.Geleneksel ürünlerden yulaf,susam,arpa,darı,kavun,karpuz ve çavdar gibi ürünlerin ekimi çok azaldı.Sovyetler Birliği döneminde yaklaşık yüz misli artan pamuk üretimi kullanılan kimyasal maddeler,mineraller ve tarım ilaçları nedeniyle insan sağlığına ve ülke ekolojisine çok zarar verdi (Annanefesov,M.a.g.e.,s.25-26 ) .
20.yüzyılda yaşanan Sovyetler Birliği döneminde şahıs,aile ve mülk tamamıyla kolhoz ve sovhozlara (Sovyetler Birliği döneminde oluşturulan devlet çiftlikleri.) katıldı ve devlete geçti.Mülkler yok oldu,mallar(hayvanlar) ellerinden alındı ve herkes isteyerek veya istemeyerek kolhozlara katıldı.İnsanlar kolhoz ve sovhozlarda çalıştırıldı (Annanefesov,M.a.g.e.,s.33).
70 yıldan fazla Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği içerisinde yer alan Türkmenistan’da, ekonominin her alanında merkezileşme yaşandı.Traktör ve tarım makinelerinden çiviye kadar her şey merkezde paylaştırılıp gönderiliyordu.Bu durum ülke ve Ahal Bölgesi’nin ekonomik durumunu oldukça değiştirdi.Yıllar geçtikçe merkeze bağımlılık arttı.Hammadde üretiminin üye ülkelerde yapılmasına karşın,sanayi üretimi genellikle Rus topraklarında yapıldı.
1992 yılında elde edilen bağımsızlıkla birlikte kolhoz ve sovhoz sistemi değişmeye başladı.Çiftçi birleşmeleri oluşturuldu.Çiftçiler toprağı ve suyu kiralayarak kendi üretimlerini yapmaya başladı.Toprak ve su ile ilgili değişikler üretimde olumlu sonuçlar vermeye başladı (Annanefesov,M.a.g.e.,s.33 ). Ülkenin kontrollü olarak pazar ekonomisine geçmesi sağlandı.İlk hedef yıllarca yoksun bırakılan sanayi tesislerine sahip olup,üretilen hammaddeyi mamul hale getirmekti.Bu sayede tarımsal faaliyetler değerini bulacak,yer altı zenginlikleri dünya fiyatlarında pazarlanabilecek,hammadde üretimine dayalı bütün sektörler gelişecek ve ticaret artacaktı.
1992 yılında alınan karara göre ülkede oluşturulan yedi adet serbest ticaret sahasının ikisi tamamıyla Ahal Bölgesi’nde,birinin de bir bölümü Ahal’da diğer bölümü ise Balkan Bölgesi’ndedir.Bu serbest ticaret sahalarının adları,Aşkabat-Anev,Aşkabat-Büzmeyin ve Baherden-Serdar olarak belirlendi.Bu süreçte girişimciler ve işadamları örgütlenmeye başladı.Fabrikalar ve kooperatifler kuruldu,çiftçiler kendi arazilerini işlemeye başladılar.Tarıma dayalı sanayi tekrar canlandı,iplik eğirme fabrikaları,dokuma fabrikaları,çiftçilik ve hayvancılık ürünlerini işleyen tesisler,yakıt ve enerji üretim tesisleri,enerji tesislerinde kullanılan makine ve mekanik aksamları üreten fabrikalar kurulmaya başlandı.Bunun yanında demir yolları,havaalanları ve su yolu taşımacılığına önemli yatırımlar yapıldı.1996 yılında Türkmenistan’ı Ahal Bölgesi üzerinden İran’ın Meşet şehrine bağlayan “Tejen-Sarahs-Maşat Demiryolu” tamamlandı (Batırov,A.Orayev,N.a.g.e.,s.34-35-36 ) . Tecen ve Serahs,Ahal bölgesi için daha da önem kazandı.Ahal Bölgesi idari yönden olduğu gibi iktisadi yönden de Türkmenistan’ın lokomotifi haline geldi.
Grafik: Türkmen Milli Hasabat Enstitüsü verileriyle oluşturulmuştur.
